Хӗвелтухӑҫ халӑхӗсене тӗпченӗ Николай Ильминский (05.05.1822-08.01.1892) ҫуралнӑранпа паян 200 ҫул ҫитнӗ. Вӑл Пенза хулинче ҫуралнӑ.
Николай Иванович — тюрколог-лингвист, профессор, ҫутӗҫ-миссионер, Питӗрти Император наука академийӗн член-корреспонденчӗ пулнӑ.
Николай Ильминский Пензӑри тӗн семинарийӗнче вӗреннӗ. Хусанти тӗн академийӗнче ӗҫленӗ.
Чӑвашсене ҫутта кӑларнӑ Иван Яковлева Ильминский нумай пулӑшса пынӑ. Пенза ӑсчахӗн уйрӑмах пӗлтерӗшлӗ ӗҫӗсен шутӗнче 1965 ҫулта тӗпченӗ «О фонетических отношениях между чувашскими и тюркскими языками» материалне асӑнса хӑварма пулать.
Чӑваш Енӗн Вӗренӳ институчӗ «Тӑван чӗлхе – пӗлӳ ҫӑлкуҫӗ» методика материалӗсен регионсем хушшинчи IV конкурсне пӗтӗмлетнӗ.
Пултарулӑх ӑмӑртӑвне 55 ҫын хутшӑннӑ. Вӗсем — шкул ҫулне ҫитменнисен учрежденийӗсенче ӗҫлекен педагогика ӗҫченӗсем.
Конкурса ҫак номинацисемпе ирттернӗ: «Пӗлӳ – ӑс-хакӑл мулӗ» (шкул ҫулне ҫитмен ачасен ӑс-тӑнне аталантарасси); «Янра, чӑваш чӗлхи, янра» (шкул ҫулне ҫитмен ачасен пуплевне аталантарасси); «Ҫӗр пин юрӑ, ҫӗр пин тӗрӗ, ҫӗр пин сӑмах тӗнчи» (шкул ҫулне ҫитмен ачасене илемлӗхпе эстетика тӗлӗшӗнчен аталантарасси); «Ҫирӗп вӑй-хал – ҫирӗп сывлӑх» (шкул ҫулне ҫитмен ачасене вӑй-хал тӗлӗшӗнчен аталантарасси).
«Пӗлӳ – ӑс-хакӑл мулӗ» номинацире Вӑрнарти 5-мӗш ача пахчинчи Светлана Александрова тата Йӗпреҫ районӗнчи Хурамалти ача пахчинче ӗҫлекен Тамара Афанасьевӑпа Лидия Тарасова ҫӗнтернӗ; «Янра, чӑваш чӗлхи, янра» номинацире — Канаш районӗнчи Анаткас Уҫырма ача пахчинчи Надежда Андреева тата Шупашкарти 133-мӗш ача пахчинчи Наталия Андреевӑпа Инна Андреева; «Ҫӗр пин юрӑ, ҫӗр пин тӗрӗ, ҫӗр пин сӑмах тӗнчи» номинацире — Тӑвайӗнчи 1-мӗш тата 2-мӗш ача пахчисенче ӗҫлекен Тамара Павловӑпа Оксана Степанова тата Шупашкарти 47-мӗш ача пахчинчи Светлана Яковлева; «Ҫирӗп вӑй-хал – ҫирӗп сывлӑх» номинацире — Шупашкарти 162-мӗш ача пахчинчи Елена Старова.
Чӑваш Ен Вӗренӳ институчӗ «Пӗтӗм чӑваш диктанчӗ – 2022» акцин пӗрремӗш пӗтӗмлетӗвне тунине хыпарланӑ.
«Института ҫитнӗ хыпарсене шута илни тӑрӑх хальлӗхе акцие 6538 ҫын хутшӑнни паллӑ. Вӗсенчен «5» паллӑ 2541 ҫын (39 %), «4» – 2303 ҫын (35 %), «3» – 1555 ҫын (24%), «2» – 139 ҫыракан илнӗ», — пӗлтернӗ институтӑн сайтӗнче.
Чӑваш халӑх поэчӗ Петӗр Хусанкай ҫуралнӑранпа 115 ҫул ҫитнине Чӑваш наци музейӗ #читаемХузангая (чӑв. Хусанкая вулатпӑр) флешмоб ирттерчӗ. Поэтӑн чӑвашла тата вырӑсла куҫарнӑ сӑввисене 300-е яхӑн ҫын вуланӑ.
Кӑрлачӑн 18-мӗшӗнче флешмоба поэтӑн ывӑлӗ, публицист тата литература критикӗ Атнер Хузангай уҫнӑ. К.В. Иванов ячӗллӗ Литература музейӗнче вӑл ҫав кун «Малалла-ха пурнӑҫ, малалла…» сӑвва вуланӑ.
«Проект Петӗр Хусанкайӑн лирики тӗрлӗ ҫулхисене ҫывӑххине кӑтартса пачӗ. Вӑл сӑвӑ хитре вулакансене, тен, пулас актёрсене, тупса пама пулӑшрӗ. Пирӗншӗн пуринчен те ытла хакли — флешмоба хутшӑнас ӗмӗтпе ҫунатланнӑ вуншар ача поэтӑн сӑввисен кӗнекисене пуҫласа, тен, уҫса пӑхни», – палӑртса хӑварнӑ наци музейӗн директорӗ Ирина Меньшикова.
Флешмоба хутшӑннисенчен чылайӑшӗ «Мехел», «Эпир пулнӑ, пур, пулатпӑр!», «Эп – чӑваш ачи», «Эпир Российӑра пурнатпӑр», «Манӑн ҫӑлтӑр тӳпере», «Тӑван ҫӗршыв», «Чӗре юрри», «Ҫӗр пӳртре», «Мунча шӑрши» чӑвӑсене, «Таня» тата «Аптраман тавраш» поэмӑсенчи сыпӑксене вуланӑ.
Чӑваш чӗлхи лабораторийӗ хӑйӗн черетлӗ ҫитӗнӗвӗ пирки пӗлтерет: «Чӑваш чӗлхин икчӗлхеллӗ ҫӳпҫинчи» чӑвашла-вырӑсла пуплевӗшсен мӑшӑрӗсем 1,1 миллиона ҫитрӗҫ. 1 миллиона эпир пӗлтӗрхи юпа уйӑхӗн варринче турӑмӑр пулсан, хальхи 100 пине пухма вӑхӑт самай кирлӗ пулчӗ. Сӑлтавӗ вара хальхи вӑхӑтра лаборатори ҫак ӗҫпе пӗтӗм вӑя хурса ӗҫлеменнипе ҫыхӑннӑ. Ытларах халь кулленхи хыпарсенчи мӑшӑрсемпе пуянлататпӑр. Тепӗр май каласан, енчен те малтан эпир XX ӗмӗрти пуплевӗшсене ытларах усӑ курнӑ пулсан, халь паянхи кун усӑ кураканнисене кӗртме тӑрӑшатпӑр. Хӑвӑрах сӑнама пултаратӑр: енчен те ҫӳпҫере пӗлтӗрхи 319 текст пур пулсан, кӑҫалхисен (4 уйӑх иртнӗ пулин кӑна) йышӗ 189 ҫитнӗ те.
Эпир ӑсталакан «Атӑл.Тӑлмача» та ҫитес вӑхӑтра ҫӗнетме планланӑ. Ку ӗҫе эпир Александр Гринӑн 5 томлӑ пуххине (ӑна Алексей Леонтьев куҫарнӑ) мӑшӑрласа пӗтернӗ хыҫҫӑн тӑвасшӑн. Паянхи кун тӗлне 3-мӗш томӑн ҫуррине ытла мӑшӑрланӑ. Ҫакӑн хыҫҫӑн тӑлмача ҫӗнетӗпӗр те. Халь вӑл 673 пин мӑшӑрпа ӗҫлет (апла пулин те нумай пулмасть /пуш уйӑхӗн вӗҫӗнче/ 1 миллион мӑшӑрпа ҫӗнетнӗ «Яндекс.
Эстонире пурӑнакан чӑвашсен «Тарай» ушкӑнӗ ҫак кунсенче чӑваш юррисен иккӗмӗш альбомне кун ҫути кӑтартнӑ. Кун пирки ушкӑн «Контактра» халӑх тетелӗнчи хӑйӗн пабликӗнче хыпарланӑ.
«Пуш Параппан» альбома кӑларнине пӗлтернӗ май Чӑваш чӗлхи кунӗпе саламланӑ.
«Чӑваш поэзийӗпе чӑваш юрри-кӗвви тӗл пулчӗҫ — Тарай, П. Эйзин, В. Аванмарт, П. Яккусен», — пӗлтернӗ Эстонире пурӑнакан маттур чӑвашсен ушкӑнӗ.
Аса илтерер: «Тарай» ушкӑн Айтартан (сас, гитара), Эйнартан (бас), Андреаран (параппан) тӑрать. Вӗсем, хӑйсем калашле, «чӑваш халӑх пултарулӑхне тӗпе хурса (пентатоникӑпа сӑмахлӑх тата паянхи тапӑсем) эксперимент тӑвать».
Телеграмри «Пуринчен малтан. Ҫывӑрса юлмасан» чӑвашла каналта тӑван халӑхӑмӑрӑн мухтавлӑ арӗпе, Чӑваш халӑх сайчӗн редакторӗпе Николай (Аҫтахар) Плотниковпа блиц-интервью пичетленнӗ.
«Чӑваш чӗлхи кунне мӗнле кӑмӑлпа кӗтсе илтӗн?» – тесе ыйтсан Аҫтахар: «Маншӑн кашни кун Чӑваш чӗлхи кунӗ», – тесе хуравланӑ.
Чӑваш халӑх сайтне тытса пыни мӗн парать тесе ыйтсан чӑваш хастарӗ: «Ку маншӑн – халӑхшӑн тӑрӑшни. Тӑван халӑхшӑн тӑрӑшни вара савӑнтарать», – тесе ҫирӗплетсе каланӑ.
Чӑваш чӑваша ура хурать тенипе Николай Плотников килӗшесшӗн мар. Вӑл шухӑшланӑ тӑрӑх, «ҫапла калани ытти халӑха пӗлменнипе ҫыхӑннӑ».
Аҫтахарӑн юратнӑ ваттисен сӑмахӗнчен пӗри — «Куҫ хӑрать те ал тӑвать».
Паян Чӑваш чӗлхи кунӗ. Чӑваш чӗлхи лабораторийӗ ҫавна май ятарлӑ парне хатӗрлерӗ — чӑвашла ҫырнӑ текстсене тӗрӗслемелли хатӗре ҫӗнетрӗ.
Ҫӗнӗ версинче тупнӑ йӑнӑшсене юсанӑ тата сӑмахсен йышне ӳстернӗ. Енчен те малтанхи 31 пин те 82 сӑмаха пӗлнӗ пулсан, хальхи 31 501–31 502 сӑмаха (Libreoffice валли ӑсталанӑ хушӑмра 1 сӑмах ытларах) пӗлет. Вӗсенчен чылайӑшне текстсенче тӗл пулаканнисенчен кӗртнӗ.
Орфографи тӗрӗслемелли хатӗрпе Firefox браузерта тата Libreoffice йышши офис пакетӗнче усӑ курма пулать. Сирӗн Hunspell (орфографи тӗрӗслемелли хатӗрӗн ячӗ) валли ӑсталанӑ чӑвашла сайта кӗмелле те ятарлӑ хушӑмсене уҫласа илмелле. Унта ҫавӑн пекех Hunspell валли тунӑ чӑвашла словарӗн тӗп файлӗсене те тупма пулать.
Чӑваш чӗлхи лабораторийӗн паянхи тепӗр парни — 1971 ҫулта тухнӑ «Вырӑсла-чӑвашла словарӗнчи» «Р» тата «С» саспаллисенчен пуҫланакан сӑмахсем. Вӗсене паян кӗртрӗмӗр. Ку словарӗн ытларах пайне тунӑ теме пулать, тата пӗчӗк пайӗ (Т-Я) ҫеҫ юлать. Ҫитес вӑхӑтра Сӑмахсарсен сайтӗнче ҫак словарӗн тулли варианчӗ вырнаҫӗ.
Паян «Пӗтӗм чӑваш диктанчӗ – 2022» акци иртрӗ.
Диктант текстне паллӑ ҫыравҫӑ, журналист, ӑсчах, педагог Константин Петров ҫырнисем тӑрӑх йӗркеленӗ. «Текст чӑваш чӗлхине тӗнче уҫлӑхне ҫити ҫӗклесе чӑваш халӑхӗ пирки пӗтӗм тӗнчене пӗлтернӗ Улӑпӑмӑр, икӗ хут Совет Союзӗн Геройӗ ятне тивӗҫнӗ Шуршӑл ачи – Андриян Николаев космонавт летчик ҫинчен», – тесе пӗлтернӗ Чӑваш Республикин Вӗренӳ институчӗ.
Текста Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗн артисчӗ Евгений Урдюков вуланӑ.
Чӑваш Республикин Элтеперӗ Олег Николаев Чӑваш чӗлхи кунӗ ячӗпе саламланӑ.
«Тӑван чӗлхе пирӗн халӑхшӑн питех те пысӑк пӗлтерӗшлӗ. Вӑл чӑвашсен нумай ӗмӗре тӑсӑлакан пуян культурипе йӑли-йӗркине тата историне сӑнарлать, халӑхӑмӑрӑн генетика кодне уҫӑмлатать. Чӗлхемӗр тӗрӗс-тӗкел сыхланса упраннӑ чухне чӑваш нацийӗ те сывах пулӗ. «Тӑван чӗлхе халӑхӑн чӗрӗлӗхне ҫирӗплетсе пани кӑна мар, вӑл шӑпах хӑй халӑх пурнӑҫӗ пулса тӑрать», – тенӗ чӑваш ҫырулӑхне никӗсленӗ аслӑ ҫутта кӑлараканӑмӑр тата вӗрентекенӗмӗр Иван Яковлевич Яковлев.
Чӑваш чӗлхине сыхласа хӑварас, вӗренес тата аталантарас тӗллевпе эпир уйрӑм программа йышӑнтӑмӑр, вӑл йӗркеллӗн пурнӑҫланса пырать. Шкулсенче уроксем ирттересси хастарлӑн ӗҫе кӗрет, специализациленӗ классемпе лингвистика клубӗсем, методика сессийӗсемпе литература каҫӗсем йӗркеленеҫҫӗ», – тенӗ республика ертӳҫи.
+16.3 °C